Deze maand werk ik 22 jaar als advocaat en ben ik bijna 10 jaar als register mediator aan het werk. In die tijd heb ik heel veel mensen in conflicten begeleid. Maar wat ik nu zie in deze bijzondere en ook bizarre tijd, is een sterke polarisatie en toename van de intensiteit van emoties aan mijn mediationtafel.
Het is net of de tijdgeest ervoor zorgt dat mensen niets meer ‘onder hun pet kunnen houden’. Mensen kunnen hun gevoel of emotie niet langer verbergen of de schone schijn ophouden. Het lijkt of elk masker gewoonweg móet worden afgezet en elke illusie als een zeepbel wordt doorgeprikt. Mijn idee is dat dit komt omdat de spanning en onzekerheid in de buitenwereld nu zo hoog is opgelopen, dat de bom van de innerlijke spanning gewoonweg eerder barst.
Dat maakt mijn werk aan de ene kant pittig, maar geeft me aan de andere kant nu ook meer voldoening dan ooit. De gesprekken die ik heb met mensen die met elkaar in echtscheiding zijn, zijn heftiger, maar daarin schuilt juist ook een grotere kans op een helend effect. Voorwaarde daarvoor is wel dat beiden bereid zijn om eerst door die zure appel van pijn, verdriet, boosheid, machteloosheid en frustratie heen te gaan, én tegelijk in staat zijn om dat proces ook op enige afstand te kunnen waarnemen. Een ware rollercoaster dus, waar je én inzit én als toeschouwer naar kunt kijken.
Mijn taak als mediator is vooral om heel goed en met aandacht te luisteren naar ieders verhaal. Voor mij spreekt ieder de waarheid (er vanuit gaande dat partijen oprecht zijn althans), ook al zijn beide verhalen vaak niet op alle punten elkaar te verenigen. Zoiets als ‘dé waarheid’ bestaat voor mij ook niet. Zeker niet waar het gaat om een emotionele beleving als een relatie of huwelijk. Beide partners hebben oprecht de relatie op hun eigen authentieke manier beleeft.
En elke beleving is per definitief subjectief. Ik leg dat aan de mediationtafel vaak uit aan de hand van, zoals ik het noem, het kleurenvoorbeeld.
Bijvoorbeeld het geval van Steven en Annet (dit zijn uiteraard gefingeerde namen):
Annet is gevoelig, emphatisch en gericht op de ander. Ze vindt sociale contacten belangrijk en heeft voelsprieten voor hoe andere mensen, zich voelen, goed of slecht.
Steven daarentegen is meer gefocust op de praktische kant van het leven, waar gezelligheid en ongecompliceerdheid met het eigen gezin een belangrijke rol in spelen.
Annet heeft het af en toe moeilijk en wil daarover praten. Steven vindt dat die gesprekken altijd ontaarden in zwaarmoedig gepraat en dat Annet de dingen veel moeilijker maakt dan ze volgens hem zijn. Annet voelt zich hierdoor afgewezen door Steven en concludeert dat er tussen hen geen verbinding meer is. Annet wil scheiden. Steven is hierdoor compleet verrast.
De wereld van Annet is een gele, gevoelige wereld met voelsprieten op met name het emotionele niveau van haar zelf en anderen. Dat maakt dat ze ook openstaat voor negatieve gevoelens van anderen en dat absorbeert, waardoor ze zich bij tijd en wijle niet goed voelt. Ze kan de wereld, en vooral ook haar eigen wereld, dan niet meer door een positieve bril zien.
Stevens’ wereld is meer blauw: “What you see, is what you get”. Het leven heeft voor hem een vastomlijnd ritme waarin zijn werk een belangrijke rol speelt. Steven is hoog opgeleid en heeft een praktische en nuchtere instelling. De weekenden zijn bedoeld om gezellig met elkaar te zijn, maar die gezelligheid wordt in zijn beleving steeds vaker verstoord doordat Annet weer serieuze gesprekken wil voeren over zaken die hij ook gewoonweg niet goed begrijpt.
Beide wereldbeelden, de gele en de blauwe, vertegenwoordigen een eigen werkelijkheid. In het begin van deze relatie gaf de combinatie van deze werelden een mooie nieuwe groene kleur. Dat komt omdat elk stel in de beginfase, de verliefdheidsfase, vooral de mooie en heldere kanten van ieders eigen kleur laten zien. Maar, elk mens, heeft ook een schaduwzijde. Niemand kan zijn hele leven alleen maar vanuit de zonnige zijde van zichzelf leven. Zodra die onbewuste schaduwkanten naar boven komen, gaan de verschillende wereldbeelden, de verschillende kleuren, met elkaar botsen. Er ontstaat wrijving, weerstand en onbegrip.
Annet verlangt dat Steven zich meer ‘geel’ gaat gedragen, met andere woorden meer empathisch wordt voor haar gevoelens, zich meer openstelt als zij met hem wil praten omdat ze zich niet goed voelt. En dat geldt niet alleen voor haar, maar – in de visie van Annet – ook voor hun kinderen.
Steven vindt juist dat Annet de wereld wat meer door zijn blauwe bril zou moeten zien. Dat zou het voor haar makkelijker en luchtiger maken.
Kortom, ieder ziet de oplossing van het relatieconflict in de verandering van de ander: “Als hij nu maar meer …. zou doen, en als zij nu maar wat minder … zou zijn, alleen dan kan het weer goed komen met onze relatie.” Dit is een aanname die ik in bijna elke echtscheiding tegenkom. En laat dit nu een overtuiging zijn, die helaas niet waar is.
De sleutel voor het herstel van de relatie ligt niet bij de ander, maar bij je zelf. De ander kun je namelijk niet veranderen, maar je kunt wel veranderen hoe je met het gedrag van de ander omgaat.
En dan kom ik bij een volgende stap, waar ik overigens niet in elke mediation aan toe kom. Deze volgende stap vergt een bereidheid van beide partners om te reflecteren op ieders eigen gedrag,
Wat is deze volgende stap? Het gedrag van de ander dat bij jou weerstand oproept en jou dus ‘triggert’, draagt namelijk een boodschap in zich voor jou. Want waarom roept dit gedrag weerstand bij je op? Wat maakt dat je dit gedrag afkeurt? Uit de Jungiaanse psychologie, maar ook uit de kernkwaliteiten-theorie van Daniël Offman volgt dat deze emotie van afkeuring of afwijzing van bepaald gedrag van de ander, te maken heeft met de omstandigheid dat je datzelfde gedrag ook in je zelf draagt, maar onbewust. Met de afwijzing van het gedrag van de ander, veroordeel je dus eigenlijk ook een aspect in je onbewuste zelf. Je kijkt als het ware bij de ander in een spiegel.
Annet stoort zich aan de ongevoeligheid van Steven. Maar de les voor Annet schuilt erin, dat als zij iets meer de kwaliteit van Steven om dingen te relativeren en wat meer op het eigen geluk te focussen in plaats van op het ongeluk van anderen, ze wellicht meer balans in haar leven zal kunnen ervaren.
Steven daarentegen kan in Annet een mooie leermeester vinden: indien hij in staat is om wat meer in contact te komen met zijn eigen gevoel en intuïtie, biedt dat hem de mogelijkheid om meer in verbinding met Annet en ook andere mensen te komen. Iets dat Steven altijd wel lastig heeft gevonden en maskeert met rationeel en nuchter gedrag.
Dit klinkt misschien simpel, maar wat blijkt het tegelijk ongelofelijk lastig te zijn om dit in de praktijk te brengen. De reden daarvoor is dat de ‘triggers’ van de ander meestal pijnlijke overtuigingen, of soms zelfs verwondingen of trauma’s uit de (vroege) jeugd raken. Zo’n pijnlijke overtuiging zou voor Annet kunnen zijn: ‘Ik ben niet goed genoeg” of “Ik ben niet belangrijk”. Elke afwijzing van Steven om met haar te praten drukt op deze rode knop bij haar. Voor Steven kan de verwonding liggen op het emotionele vlak – een ervaring in zijn jeugd die zo pijnlijk was, dat hij heeft besloten om vooral niet te veel meer te voelen. Ieder keer als Annet hem vraagt wat meer te voelen, komt deze onbewuste oude pijn op, en zal Steven daar juist verder van af stappen.
De paradox is, dat wanneer je op deze wijze kijkt naar conflicten of patronen in relaties, het effect daarvan juist is dat de ander het gedrag gaat laten zien, dat je juist zo graag wilde zien. Partners houden elkaar namelijk vast in het patroon. Hoe meer Annet aan Steven verwijt dat hij zich eens moet openstellen voor haar en niet zo egoïstisch moet zijn, des te meer versterkt ze hem in dit gedrag. Op het moment dat Annet de ‘les’ van Steven in praktijk gaat brengen, geeft ze hem de ruimte om de impact van zijn gedrag te voelen. En dat geldt uiteraard ook vice versa.
Hierover is nog heel veel meer te schrijven. Ik heb gepoogd om mijn visie op conflicten, met name in echtscheidingen, op een zo eenvoudig mogelijke manier op te schrijven in deze blog.
Ik ervaar het als prachtig werk om, zowel als mediator, als ook als advocaat, mensen in een echtscheiding of ander conflict te begeleiden naar een eerste aanzet tot dit bewustzijn of inzicht. Daarmee wordt elke echtscheiding of ander conflict een aanzet tot een heling of transformatie. Als ex-partners echt door dit bewustwordingsproces kunnen bewegen, zal zich vanuit de scheiding een nieuwe verbinding laten zien. Behalve de ex-partners zelf, zijn het vooral ook de kinderen die daar de meeste vruchten van plukken.
