Het lijkt in deze tijd steeds moeilijker om goed en constructief met elkaar het goede gesprek aan te gaan. De mainstream media draagt daaraan ook haar steentje bij: je bent vóór of tégen. De nuance lijkt steeds verder te zoeken. Waar is het goede gesprek gebleven, de dialoog, waarin we het best oneens met elkaar mogen zijn, maar waarin we in ieder geval elkaars opinie of visie respecteren?
Dit kan voor een deel worden verklaard door de onderliggende emotie die momenteel méér wordt getriggerd. De Corona-crises heeft een onderliggende angst aangewakkerd. Dat kan zowel angst voor het virus als angst voor het vaccin zijn. Indien angst de ondertoon is in het gesprek, zal dit vroeg of laat de boventoon gaan voeren. En als angst de regie overneemt, geldt het adagium: ‘angst is een slechte raadgever’.
Angst doet ook letterlijk iets in onze hersenen. Angst of welke emotie dan ook activeert het limbisch brein (ook wel genoemd het reptielenbrein, waarin onze vecht-vlucht-reactie zit). Het gevolg daarvan is dat de prefrontale cortex in ons brein, waarin het analytisch vermogen zit, is uitgeschakeld. Kortom: indien emotie de boventoon voert, is het helder en logisch denken flink verstoord.
Als mediator is deze situatie voor mij aan de orde van de dag. In elk mediationgesprek worden partijen op enig moment getriggerd door emoties. En dat hoeft zich niet persé te uiten in hevige scheldpartijen of huilbuien, maar kan ook naar binnen slaan in een onderhuidse, opgekropte irritatie of frustratie. Zodra ik die emotionele trigger constateer, weet ik dat argumenteren of overtuigen geen zin meer heeft. Er is dan iets anders nodig.
In deze blog deel ik 5 tips, of eigenlijk gesprekstechnieken, die ik als mediator inzet in gesprekken om verdere polarisatie te voorkomen, en waarmee iedereen zijn/haar voordeel kan doen:
Deze eerste tip: luister heel goed naar de ander, lijkt een open deur. Ja, duh, zal je zeggen, natuurlijk moet je naar elkaar luisteren. Toch is deze tip waardevoller dan je op het eerste gezicht denkt. Echt goed luisteren naar de ander is namelijk een ware kunst. Meestal ben je zelf al met je eigen antwoord bezig indien de ander aan het woord is. Daardoor kunnen belangrijke details of de intentie van de ander je compleet ontgaan. En zo ontstaan misverstanden en loert escalatie om de hoek. Echt goed luisteren houdt in dat je je eigen gedachten even stopzet, en je helemaal opent voor het verhaal van de ander. Probeer het maar eens uit, en ontdek dan hoe lastig dat is. Ik heb dit als mediator in ieder geval moeten leren.
Het effect van goed luisteren is bovendien dat de ander zich gehoord voelt. En uit de psychologie volgt hoe belangrijk dat is. De meeste conflicten komen voort uit een dieperliggend gevoel van ‘niet gezien of gehoord worden door de ander’. Die aap komt bijna altijd uit de mouw, of het nu een echtscheiding betreft of een conflict tussen werkgever en werknemer. Door in het gesprek met aandacht naar de ander te luisteren, draag je al een eerste steentje bij aan het transformeren van deze onderliggende pijn.
Nadat je het verhaal van de ander hebt aangehoord, en je dus goed hebt geluisterd, luidt de tweede tip: reageer niet meteen met je eigen verhaal, maar check eerst of je wel hebt begrepen wat de ander heeft gezegd door te reageren met: ‘Als ik het goed begrijp zeg je eigenlijk dat ……?’. Je hoort van de ander dan meteen of je het goed hebt begrepen of niet. In het laatste geval krijg je een waardevolle correctie van de ander.
Deze check voorkomt dat er al aan het begin van het gesprek misverstanden ontstaan. Wat de één zegt en bedoelt, wordt meestal niet door de ander ook zo gehoord en begrepen. Zeker indien er al het een en ander aan het gesprek vooraf is gegaan, zijn beide partijen al gekleurd in hun opvatting en bevooroordeeld. De ander zal het wel weer ‘zus of zo’ bedoelen.
In echtscheidingsmediations zie ik dat laatste heel vaak gebeuren. Bijvoorbeeld de mediation tussen Jan en Heleen (uiteraard fictieve namen): Jan had het initiatief genomen voor de scheiding tot groot verdriet van Heleen. Jan had inmiddels ook een nieuwe relatie hetgeen nog eens extra zout in de scheidingswond van Heleen strooide. Jan sprak telkenmale de intentie uit om de financiële zaken goed te regelen voor Heleen en hun twee kinderen. Maar Heleen kon deze intentie niet horen: haar vertrouwen was zo beschadigd, dat zij elke uitspraak van Jan, hoe goed ook bedoelt door hem, niet kon vertrouwen. In die situatie ben ik als mediator vooral bezig om telkens een neutrale vertaalslag te maken tussen deze partners. Dat doe ik onder andere door hen te vragen: Wat heb je de ander nu horen zeggen? En dan aan de ander te vragen of dat ook klopt wat de ander zegt te hebben gehoord. Doordat Jan telkens de samenvatting van zijn verhaal door Heleen kon aanpassen of nuanceren, sijpelde langzaamaan de intentie van Jan meer door bij Heleen. Hierdoor konden er, ondanks de pijn bij Heleen, toch goede financiële afspraken worden gemaakt.
Een veel gebruikte tip die goed werkt is, om in het gesprek je zinnen te beginnen met ‘Ik voel/ denk/ hoor/ wil … etc.” in plaats van ‘Jij zegt/ doet/ wilt …. etc.’. Hiermee voorkom je dat je telkens in verwijten valt. Zodra de emotie meer naar boven komt, hebben mensen de neiging om dat op de ander af te reageren en de ander de ‘zwarte piet’ toe te spelen. Dan krijg je zinnen als “Ja maar, jij wilt ook altijd je zin’, of “Jou kan ik toch niet meer geloven, want …” etc.. Dit gevoel kun je ook anders verwoorden door te zeggen: “Ik heb er moeite mee dat jij graag je gelijk wilt en dat frustreert me enorm” of ‘Ik merk dat ik veel moeite heb om jou te vertrouwen en dat doet pijn”.
Door het op deze manier te verwoorden, blijf je uit het verwijt naar de ander, en voorkom je dat het gesprek onnodig escaleert. Hiermee zeg ik overigens niet dat een gesprek nooit mag escaleren. Soms is het nodig dat de druk van de ketel gaat en er even onverbloemd wordt gezegd wat wordt gevoeld. Maar indien de emotionele druk niet op een kookpunt zit, is deze tip een heel waardevolle.
Met deze vierde tip kom je al aardig in de richting van de kern van het conflict. Vraag de ander wat voor hem/ haar in dit hele verhaal nu echt belangrijk is? Waar gaat het in wezen om bij de ander? En dan gaat het nooit om het enkele gelijk, maar om een onderliggend dieper belang.
In mediationland noemen we deze techniek ‘het pellen van de ui’. Door middel van doorvragen pel je steeds een laagje van de discussie af, waardoor je uiteindelijk uitkomt bij de kern: dat is het belang of de waarde waar het de ander om gaat en waar de schoen wringt. Je moet dan denken aan belangen als: ‘Ik voel me niet gewaardeerd’, of ‘ik voel me onveilig’, of ‘ik voel me onzeker’ etc.
In financiële discussies is het onderliggende belang vaak een gevoel van onveiligheid, de angst om te weinig geld te hebben raakt diegene dan in een existentieel gevoel van onveiligheid. Discussie over zorgverdeling van de kinderen na scheiding raakt het basale gevoel de kinderen te verliezen, ontheemd te zijn, verlatingsangst.
Indien de kern, of het belang, boven tafel komt, zorgt dat meestal voor een kantelmoment in het gesprek. Het geeft opluchting bij de ander, die zich nu tot in de kern gehoord en begrepen voelt. Soms leidt het ook tot een waardevol inzicht bij de ander, indien dit onderliggend belang voor hem/haar ook niet bewust was. Tegelijkertijd leidt het bij jou tot meer begrip van de ander. Existentiële gevoelens van onveiligheid, onzekerheid, verlating, zijn zo universeel, dat we die allemaal kennen. Hierom kun je niet (langer) boos zijn op de ander.
En tot slot de 5e tip: Vraag je zelf ook goed af: ‘Waar gaat het mij eigenlijk om? Waar word ik geraakt in deze discussie? Waar zit mijn eigen trigger?’.
Dit vergt enig vermogen tot zelfreflectie. Het mooie van deze tip is, dat wanneer je alleen deze tip toepast, je daarmee de andere 4 tips ook veel makkelijk kunt inzetten. Ik eindig met deze tip, maar het zou mooi zijn als je daarmee kunt beginnen. Als je namelijk weet waar jij zelf emotioneel geraakt wordt door de discussie of de overtuiging van de ander, creëer je direct al ruimte. Deze ruimte maak je groter indien je dit ook kunt benoemen naar de ander: “Ik merk dat ik heel boos, verdrietig, geïrriteerd ben door hetgeen jij zegt, vindt, doet, omdat ik me daardoor bv. machteloos voel”. Machteloosheid staat voor verlies van controle, hetgeen een heel onaangenaam gevoel kan zijn. Het vergt enige zelfreflectie en moed om je zelf zo kwetsbaar en eerlijk in het gesprek op te stellen. Dat lukt alleen indien je elkaar met behulp van deze tips daarin uitnodigt en respecteert, zonder dat het escaleert.
Doe je voordeel met deze tips in elke lastig of netelig gesprek met wie dan ook. Toepassing ervan leidt echt, geloof me, tot een constructieve dialoog met elkaar en voorkomt onnodig geruzie. Daarmee dragen we ons steentje bij aan minder conflict en meer contact. En dat is volgens mij precies hetgeen de wereld nu hard nodig heeft!
